У мінулым годзе 19% беларускіх школьнікаў навучалася на беларускай мове. Пры гэтым па Мінску гэты паказальнік значна ніжэйшы – трошкі больш за 2%. Як паведаміла намесніца старшыні Таварыства беларускай школы Тамара Мацкевіч, за апошнія дзесяць год колькасць вучняў, якія атрымліваюць сярэднюю адукацыю на беларускай мове, істотна скарацілася: у 2001-2002 годзе ў Беларусі такіх вучняў было 27,8%.
У мінулым годзе 19% беларускіх школьнікаў навучалася на беларускай мове. Пры гэтым па Мінску гэты паказальнік значна ніжэйшы – трошкі больш за 2%. Як паведаміла TUT.BY намесніца старшыні Таварыства беларускай школы Тамара Мацкевіч, за апошнія дзесяць год колькасць вучняў, якія атрымліваюць сярэднюю адукацыю на беларускай мове, істотна скарацілася: у 2001-2002 годзе ў Беларусі такіх вучняў было 27,8%.
Нягледзячы на гэта, у 2009-2010-м годзе, як і ў 2008-2009-м, прыблізна 57% агульнаадукацыйных установаў краіны працавалі на беларускай мове. У 2010-2011 годзе іх колькасць склала ўжо 52,1% ад агульнай колькасці. Беларускамоўных школ нават больш, чым рускамоўных, але, адзначае Тамара Мацкевіч, гэта, галоўным чынам, малакамплектныя сельскія школы, і штогод іх становіцца ўсё меней.
РАЗМЕРКАВАННЕ ВУЧНЯЎ ДЗЁННЫХ АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНЫХ ШКОЛ І ШКОЛ-ІНТЭРНАТАЎ ПА МОВАХ НАВУЧАННЯ
(па стане на пачатак 2010/11 навучальнага года)
(па стане на пачатак 2010/11 навучальнага года)
| Вобласць | Колькасць вучняў 1-11 класаў | ||||||||
| Усяго | З іх навучаюцца | ||||||||
| на беларускай мове | % | на рускай мове | % | на польскай мове | % | на літоўскай мове | % | ||
| гарадская і сельская мясцовасць | |||||||||
| Г. МІНСК | 153 292 | 3190 | 2,1 | 150 102 | 97,9 | - | - | - | - |
| БРЭСЦКАЯ | 161 312 | 39 577 | 24,5 | 121 735 | 75,5 | - | - | - | - |
| ВІЦЕБСКАЯ | 113 518 | 21 059 | 18,6 | 92 459 | 81,4 | - | - | - | - |
| ГОМЕЛЬСКАЯ | 150 263 | 27 055 | 18,0 | 123 208 | 82,0 | - | - | - | - |
| ГРОДЗЕНСКАЯ | 111 104 | 24 196 | 21,8 | 86 254 | 77,6 | 588 | 0,5 | 66 | 0,1 |
| МІНСКАЯ | 141 021 | 44 937 | 31,9 | 96 084 | 68,1 | - | - | - | - |
| МАГІЛЕЎСКАЯ | 108 712 | 18 383 | 16,9 | 90 329 | 83,1 | - | - | - | - |
| РЭСПУБЛ. ШКОЛЫ | 1138 | 365 | 32,1 | 773 | 67,9 | - | - | - | - |
| УСЯГО | 940 360 | 178762 | 19,0 | 760 944 | 80,9 | 588 | 0,1 | 66 | 0,0 |
Для даведкі: |
|||||||||
| 2009/10 | 983409 | 189071 | 19.2 | 793729 | 80.7 | 544 | 0.1 | 65 | 0.0 |
| 2008/09 | 1058199 | 211220 | 20.0 | 846393 | 80.0 | 522 | 0.05 | 64 | 0.0 |
| 2007/08 | 1105385 | 231527 | 20.9 | 873260 | 79.0 | 528 | 0.05 | 70 | 0.0 |
| 2006/07 | 1145131 | 245928 | 21.5 | 898615 | 78.5 | 520 | 0.0 | 68 | 0.0 |
| 2005/06 | 1203780 | 280197 | 23.3 | 922939 | 76.7 | 568 | 0.0 | 76 | 0.0 |
| 2004/05 | 1264530 | 301250 | 23.8 | 962549 | 76.1 | 656 | 0.1 | 75 | 0.0 |
| 2003/04 | 1327517 | 329602 | 24.8 | 997146 | 75.1 | 694 | 0.1 | 75 | 0.0 |
| 2002/03 | 1385174 | 364254 | 26.3 | 1020041 | 73.6 | 804 | 0.1 | 75 | 0.0 |
| 2001/02 | 1440984 | 400869 | 27.8 | 1039174 | 72.1 | 870 | 0.1 | 71 | 0.0 |
Чаго чакаць сёлета?
Сёлета закрываецца яшчэ 65 школ, паведаміў 18 жніўня намеснік міністра адукацыі Казімір Фарыно. І большасць з іх – якраз беларускамоўныя. Дзяцей, якія вучыліся ў гэтых школах, пераводзяць у буйнейшыя, найчасцей – рускамоўныя.
“Гэты навучальны год адзначаецца яшчэ і тым, што з 1 верасня ўступае ў дзеянне Кодэкс аб адукацыі. Згодна з 90-м артыкулам кодэкса, асноўнымі мовамі навучання і выхавання ў Беларусі з’яўляюцца дзяржаўныя мовы краіны. Дзяржава гарантуе грамадзянам права выбару навучання і выхавання на адной з дзяржаўных моў Рэспублікі Беларусь. Але ёсць агаворка: мова навучання і выхавання вызначаецца заснавальнікамі ўстановы з улікам пажадання бацькоў”, - кажа Тамара Мацкевіч.
Як паведамілі TUT.BY у Мінадукацыі, беларускамоўныя школы і класы адкрываюцца па заявах бацькоў, але рашэнне аб адкрыцці ці закрыцці школ і класаў прымаюцца мясцовымі выканкамамі. То бок, адзначае Т. Мацкевіч, заява ад бацькоў яшчэ не гарантуе, што дзіцё зможа навучацца на беларускай мове.
Але часам бацькі дабіваюцца навучання свайго дзіцяці нават у рускамоўнай школе на беларускай мове, што стварае не вельмі добрыя псіхалагічныя і сацыяльныя ўмовы для яго, адзначае эксперт.
Сёлета з такой праблемай сутыкнулася Таццяна Матафонава, чый сын, адвучыўшыся ў мінскай беларускамоўнай 23-й гімназіі 4 гады, не можа перайсці ў пяты клас: там сказалі, што, паводле новых адукацыйных стандартаў, у класе гімназіі не можа навучацца больш за 20 чалавек.
“Нам прапанавалі ісці ў бліжэйшую да нас школу, але яна рускамоўная, і мы туды не пойдзем - толькі калі працэс навучання для майго дзіцяці арганізуюць на беларускай мове. Застаўся тыдзень, а дакументы ляжаць дома, і пакуль я не даб’юся такого навучання, здаецца, будзе дзіця дома”, - паведаміла TUT.BY Т. Матафонава.
Камітэт па адукацыі: “Для беларускамоўных у нашай краіне – зялёнае святло”
Як паведамілі TUT.BY у камітэце па адукацыі Мінскага гарвыканкама, каб адкрыць беларускамоўны клас, па законе, неабходна 20 заяў ад бацькоў, але ў краіне такія класы адкрываліся і з меншай колькасцю заяў. “Для беларускамоўных у нашай краіне – зялёнае святло. Ёсць выпадкі, калі ўжо пры 12 заявах адкрываліся беларускамоўныя класы”, - адзначылі ў камітэце.
Каб адкрыць беларускамоўную школу, таксама патрэбныя заявы, але яе адкрыццё залежыць і ад планаў мясцовых уладаў: калі ёсць план пабудаваць у пэўным раёне школу і будзе вырашацца пытанне аб мове навучання, то будзе ўлічвацца тое, наколькі школа будзе запоўнена, паведамілі ў камітэце па адукацыі. Напрыклад, калі па плане школа на 900 месцаў, а там будзе навучацца толькі 400 вучняў, то зразумела, што такую школу адкрываць нерацыянальна.
Сярод бацькоў няма адзінства
Між тым, як паказала апытанне, праведзенае на TUT.BY, сярод бацькоў вельмі рознае стаўленне да навучання на беларускай мове. Мы пацікавіліся ў чытачоў, ці аддалі б яны сваё дзіця ў беларускамоўную школу. Пытанне выклікала шалёны розгалас. За некалькі дзён назбіралася 11 старонак каментароў.
“Отдал бы и в детский сад, и в школу "беларускамоўную", но, к сожалению, нет рядом ни того, ни другого”.
“Безумоўна”.
“Толькi туды”.
“Сам я не учился в такой школе, но хотелось бы. И своих детей без раздумий сразу туда отдам, если появится такая школа у нас”.
І разам з тым:
“Я не отдал и не отдам. Зачем? Все равно наши дети уедут отсюда. Им английский и русский нужен. А белорусский в том объеме, чтобы читать, понимать и любить, я и сам в достаточном объеме ребенку показал".
“Захочет ребенок углубленно изучать белорусский язык - сам потянется. А читать и любить Мицкевича и Крапиву мы и сами в семье научить способны, и никакая школа нам для этого не нужна”.
“Никогда. Пусть учит красивый и правильный русский и два иностранных. Ресурс детского мозга ограничен, пусть учит то, что полезно и перспективно. Мертвые языки типа латыни и белорусского ввести на 1 год в универе”.
“Конечно, нет. Потому что не желаю своему ребенку унылого будущего в культурной и языковой изоляции”.
“Однозначно нет! Аргументирую все очень просто: полное отсутствие специальной литературы на белорусском языке, а также отсутствие адекватных педагогов, говорящих на белорусском языке”.
“Какое будущее у ребёнка, который на нём говорит? И возможно ли обучение после школы на белорусском? Нам в универе рассказывал один преподаватель, как пришло сверху указание составить словарь терминов по специальности. Для премии, для галочки составили, потом перечитали его и чуть не плакали от смеха. И, кстати, такую неприязнь к белорусскому языку у меня вызвала именно школа”.
“Если бы мой ребенок шел в школу в ближайшие годы, я бы мучилась угрызениями совести, но, как человек практичный и приземленный, отдала бы его в русскоязычный класс. Возможно, лет через 10 ситуация изменится, и после белорусскоязычной школы можно будет продолжать учебу в университетах на белорусском языке, и смысл в этом будет. А пока белорусский у нас используется примерно так же часто, как иностранный: есть знакомые носители - можно попрактиковаться, нету - и язык сходит на нет”.
Няма мульцікаў і гульняў на беларускай мове
Стаўленне да беларускай мовы змянілася, кажуць эксперты: па дадзеных перапісу 1999 года, 73,6% грамадзян назвалі беларускую мову роднай, але перапіс насельніцтва ў 2009 годзе паказаў: беларускую мову лічыць роднай ужо толькі 60% жыхароў Беларусі, а штодня размаўляе па-беларуску толькі палова з іх - 30% усяго насельніцтва краіны, то бок асноўнай мовай жыхароў Беларусі з'яўляецца руская мова.
Па нормах ЮНЭСКА, адзначае Т. Мацкевіч, мова лічыцца знікаючай, калі на ёй размаўляюць менш за 30% насельніцтва, зараз Беларусь – амаль на грані.
Пры гэтым усё менш выпускнікоў школ праходзяць тэсціраванне па беларускай мове: у 2007-м такіх было 77 тысяч чалавек, у 2008-м - 68 тыс., 2009-м - 63 тыс., 2010-м - 67 тыс., у 2011-м - 52 тысячы.
Як паведаміла TUT.BY Тамара Мацкевіч, у мінулым годзе настаўніца пачатковых класаў у Гродне, калі адзначыла, што дзеці не размаўляюць на беларускай мове, вырашыла правесці апытанку, каб высветліць чаму. Большасць з іх адказала: “Мне страшна, бо ніхто побач на мове не гаворыць”. Таксама дзеці адказвалі, што не размаўляюць на беларускай мове, бо “па тэлевізіі няма мульцікаў па-беларуску”, “няма камп’ютарных гульняў па-беларуску” і г.д.
“Даследванне было чыста педагагічнае, каб выявіць, як усё ж такі матываваць дзяцей любіць беларускую мову. Яна вырашыла, што гэта трэба рабіць праз гульні, мульцікі і г.д. Праз год, калі ў дзяцей спыталі пра любімы прадмет, многія назвалі беларускую мову, - гаворыць Т. Мацкевіч. – Дзе ў нас па тэлевізіі хаця б адно ток-шоу на беларускай мове? Дзе, насамрэч, тыя мульцікі ці гульні?”
Як адзначыў на круглым стале, прысвечаным Міжнароднаму дню роднай мовы, намеснік міністра культуры Тадэвуш Стружэцкі, найвялікшая адказнасць за захаванне, падтрымку і папулярызацыю роднай мовы ляжыць на прадстаўніках інтэлігенцыі.
Намеснік міністра прызнаў, што "нейкі псіхалагічны бар'ер" у стаўленні да роднай мовы ў працаўнікоў культуры яшчэ існуе: маўляў, нягледзячы на тое, што 90% з іх добра ведае беларускую мову, выходзячы на шырокую публіку, яны чамусьці карыстаюцца рускай мовай. “Гэты бар'ер будзе пераадольвацца хутчэй, калі беларуская мова будзе больш гучаць па радыё, па тэлебачанні", - адзначыў ён.
Можа, справа і не ў колькасці школаў, адзначаюць эксперты, а ў тым, што сама дзяржава на ўсіх узроўнях пакуль не займаецца прапагандай беларускай мовы, і таму, як вынік, папулярнасцю родная мова, мякка кажучы, не карыстаецца. Пры адсутнасці глабальнай дзяржаўнай падтрымкі штогадовае закрыццё беларускамоўных школаў стварае пагрозу для існавання беларускай мовы, падкрэслівае Тамара Мацкевіч.